Trong những năm gần đây, vấn đề ô nhiễm môi trường trở nên nghiêm trọng hơn rất nhiều, đặc biệt là ô nhiễm nguồn nước – một trong những yếu tố cực kỳ thiết yếu đối với sự sống. Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này đó chính là việc rác thải cống thoát nước chưa qua xử lý ra sông, hồ và biển. Những dòng nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối, len lỏi qua các khu dân cư không chỉ gây ra mất mỹ quan đô thị mà nó còn đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái.
Rác thải cống thoát nước gây ô nhiễm nguồn nước
Thực trạng ô nhiễm nguồn nước do rác thải từ cống thoát nước chưa được xử lý đang ở mức cực kỳ báo động. Tại nhiều thành phố lớn và khu dân cư đông đúc, hệ thống cống thoát nước thường xuyên phải hoạt động quá tải, xuống cấp hoặc thậm chí là không có hệ thống xử lý chúng trước khi xả thải ra môi trường. Nước thải sinh hoạt, công nghiệp và rác thải rắn từ các hộ gia đình, nhà máy được đổ thẳng xuống kênh rạch, sông ngòi mà không qua bất kỳ một quá trình lọc hoặc khử độc nào. Hậu quả đó chính là nhiều dòng sông vốn trong xanh thì nay đã trở thành “dòng kênh chết” – đen đặc, hôi thối, không hề có sự sống.
Tình trạng này sẽ không chỉ làm mất mỹ quan đô thị mà nó còn gây ra rất nhiều mối đe dọa nghiêm trọng: nguồn nước sinh hoạt bị nhiễm bẩn, nhiều loại bệnh tật như là tả, lỵ, viêm da, thậm chí ung thư có nguy cơ gia tăng. Ở các vùng nông thôn, nơi người dân còn phụ thuộc lớn vào nước sông, ao hồ, thì ô nhiễm nguồn nước ảnh hưởng trực tiếp đến với đời sống và sức khỏe hằng ngày. Đáng lo ngại hơn, ô nhiễm nước còn gây ra tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản và làm suy thoái hệ sinh thái tự nhiên.
Xem thêm: Nguy hiểm rình rập từ những hố ga không nắp đậy trên đường phố
Thực trạng ô nhiễm nguồn nước từ rác thải cống thoát nước
✔️ Xả rác thải sinh hoạt bừa bãi vào cống: Người dân thường vứt rác thải sinh hoạt như túi nilon, chai nhựa, khăn ướt, bỉm, hoặc thức ăn thừa trực tiếp xuống dưới hố ga hoặc cống thoát nước. Những loại rác này sẽ không phân hủy, tích tụ trong cống và bị nước cuốn ra sông, hồ, gây ô nhiễm.
✔️ Hệ thống cống kết hợp không được xử lý: Ở rất nhiều khu vực, cống thoát nước thu gom cả nước mưa và cả nước thải sinh hoạt (hệ thống kết hợp). Tuy nhiên, nước thải chứa rác, dầu mỡ, hóa chất và vi khuẩn không được xử lý trước khi xả ra nguồn nước tự nhiên, dẫn đến tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng.
✔️ Thiếu bảo trì và nạo vét cống: Cống thoát nước khi không được nạo vét định kỳ sẽ khiến cho rác thải, bùn đất và dầu mỡ tích tụ, gây ra tình trạng tắc nghẽn. Khi mưa lớn, áp lực nước đẩy rác thải và nước bẩn ra sông, hồ, làm ô nhiễm nguồn nước.
✔️ Ý thức cộng đồng còn thấp: Nhiều người dân chưa có ý thức phân loại rác tại nguồn hoặc vứt rác tại đúng nơi quy định, dẫn đến lượng rác lớn trôi vào trong cống, làm tăng nguy cơ ô nhiễm nguồn nước.
✔️ Hệ thống cống xuống cấp: Cống thoát nước cũ kỹ, bị nứt vỡ hoặc rò rỉ, khiến rác thải và nước bẩn thấm vào đất, gây ra ô nhiễm nguồn nước ngầm – nguồn nước chính để sinh hoạt và tưới tiêu.
✔️ Đô thị hóa nhanh chóng: Đô thị hóa sẽ làm tăng diện tích bề mặt không thấm nước (đường bê tông, nhà cao tầng), khiến cho nước mưa chảy nhanh vào cống, cuốn theo đủ loại rác thải và chất bẩn, làm tăng nguy cơ ô nhiễm nguồn nước.
Vì sao rác thải cống thoát nước lại gây ô nhiễm nguồn nước
Ô nhiễm nguồn nước do rác thải từ cống thoát nước là một vấn đề vô cùng nghiêm trọng, đặc biệt ở các khu vực đô thị và nông thôn nơi mà hệ thống thoát nước vẫn chưa được quản lý hiệu quả. Rác thải từ cống thoát nước sẽ không chỉ làm suy giảm chất lượng nước mà còn gây ra nhiều tác động tiêu cực sâu rộng đến sức khỏe, môi trường, kinh tế và xã hội như:
Giảm chất lượng nước
✔️ Nước bị nhiễm bẩn: Rác thải cống thoát nước, bao gồm nhựa (túi nilon, chai nhựa), chất hữu cơ (thức ăn thừa, lá cây), dầu mỡ và hóa chất (chất tẩy rửa, xà phòng), làm nước sông, hồ bị nhiễm bẩn.
✔️ Giảm nồng độ oxy trong nước: Chất hữu cơ phân hủy trong nước tiêu thụ lượng lớn oxy, gây hiện tượng thiếu oxy (hypoxia), làm chết hàng loạt sinh vật thủy sinh như cá, tôm.
✔️ Phú dưỡng hóa (eutrophication): Dinh dưỡng từ rác thải (như nitrat, photphat) gây ra hiện tượng tảo nở hoa, làm nước chuyển màu xanh, có mùi hôi, và cạn kiệt oxy, ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái dưới nước.
Ảnh hưởng đến sức khỏe
✔️ Bệnh về da và tiêu hóa: Người dân sử dụng nước ô nhiễm để sinh hoạt (tắm rửa, giặt giũ) dễ mắc các bệnh về da như mẩn ngứa, viêm da, hoặc bệnh tiêu hóa (tiêu chảy, lỵ) do vi khuẩn như E.coli, Salmonella có ở trong nước thải sinh hoạt chưa xử lý.
✔️ Nguy cơ bệnh mãn tính: Nước ngầm bị ô nhiễm vì rác thải và hóa chất thấm vào đất, ảnh hưởng đến nguồn nước uống như là viêm gan, bệnh thận, hoặc ung thư do tiếp xúc với hóa chất độc hại (như kim loại nặng, chất tẩy rửa).
✔️ Lây lan bệnh truyền nhiễm: Nước ô nhiễm là môi trường lý tưởng cho vi khuẩn, vi rút và côn trùng (muỗi, ruồi) sinh sôi, làm tăng nguy cơ lây lan các bệnh như sốt xuất huyết, sốt rét, hoặc viêm não.
Phá hủy hệ sinh thái thủy sinh
✔️ Tác động đến sinh vật thủy sinh: Rác thải nhựa cực kỳ nguy hiểm cho sinh vật dưới nước khi chúng nuốt phải hoặc bị mắc kẹt, dẫn đến chết hàng loạt và làm suy giảm đa dạng sinh học. Ví dụ, cá, tôm, hoặc rùa biển có thể bị nghẹt thở do nuốt túi nilon.
✔️ Phá vỡ chuỗi thức ăn: Sự suy giảm của các loài thủy sinh (cá, tôm) do ô nhiễm làm ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn, tác động đến các loài khác (chim, động vật ăn cá) và toàn bộ hệ sinh thái.
Ảnh hưởng đến ngành nông nghiệp và thủy sản
✔️ Suy giảm năng suất nông nghiệp: Nước ô nhiễm sẽ không thể dùng để tưới tiêu, làm giảm năng suất cây trồng, ảnh hưởng đến với chất lượng nông sản và làm đất bị nhiễm độc.
✔️ Thiệt hại ngành thủy sản: Nước ô nhiễm gây chết hàng loạt cá, tôm ở trong các ao nuôi, làm thiệt hại kinh tế lớn cho người dân làm nghề nuôi trồng thủy sản. Ví dụ, ở miền Tây Việt Nam, có rất nhiều hộ nuôi tôm đã chịu thiệt hại nặng do nước sông bị ô nhiễm từ cống thoát nước.
Ảnh hưởng khả năng ứng phó biến đổi khí hậu
✔️ Tăng nguy cơ ngập lụt: Rác thải từ cống gây ra tắc nghẽn hệ thống thoát nước, làm tăng nguy cơ ngập lụt trong mùa mưa, đặc biệt khi biến đổi khí hậu khiến mưa lớn xảy ra thường xuyên hơn. Nước ngập trộn lẫn với nước thải ô nhiễm làm tình trạng ô nhiễm nguồn nước thêm trầm trọng.
✔️ Giảm khả năng phục hồi môi trường: Nguồn nước bị ô nhiễm làm suy giảm khả năng tự làm sạch của hệ sinh thái, khiến môi trường khó phục hồi sau các sự kiện thời tiết cực đoan (bão, lũ).
Xem thêm: Nạo vét hố ga không triệt để sẽ đem đến những rủi ro gì?
Các tác động của rác thải cống thoát nước đến nguồn nước
Nâng cao ý thức cộng đồng:
✔️ Tuyên truyền, giáo dục người dân về các tác hại của việc xả rác xuống cống, khuyến khích phân loại rác tại nguồn và sử dụng thùng rác công cộng.
✔️ Xử phạt nghiêm khắc các hành vi xả rác bừa bãi vào cống hoặc hố ga để có thể răn đe và nâng cao ý thức của mọi người lên.
Nạo vét cống và hố ga định kỳ:
✔️ Thực hiện nạo vét cống và hố ga ít nhất 2 lần/năm (trước và sau mùa mưa) để loại bỏ rác thải, bùn đất và dầu mỡ, ngăn rác trôi ra nguồn nước.
✔️ Sử dụng thiết bị hiện đại như máy hút bùn, camera nội soi để làm sạch triệt để, đảm bảo không còn rác thải sót lại.
Xây dựng hệ thống xử lý nước thải:
✔️ Đầu tư xây dựng nhà máy xử lý nước thải tại các khu vực đô thị, đảm bảo nước thải sinh hoạt được xử lý đạt tiêu chuẩn (theo QCVN 14:2008/BTNMT) trước khi xả ra sông, hồ.
✔️ Xây dựng hệ thống cống tách biệt cho nước mưa và nước thải sinh hoạt, tránh nước thải chưa xử lý chảy trực tiếp ra nguồn nước tự nhiên.
Lắp đặt hệ thống lọc và bẫy rác:
✔️ Đặt lưới lọc hoặc rổ lọc tại miệng hố ga để giữ lại rác thải lớn (túi nilon, chai nhựa), ngăn chúng trôi vào cống và ra nguồn nước.
✔️ Lắp bể tách dầu mỡ tại các khu vực có nhiều nước thải sinh hoạt (nhà bếp, quán ăn) để giảm ô nhiễm hóa chất trước khi nước chảy vào cống.
Nâng cấp và sửa chữa cống thoát nước:
✔️ Thay thế các đoạn cống thoát nước xuống cấp, nứt vỡ bằng vật liệu bền vững (nhựa HDPE, bê tông cốt thép chống thấm) để ngăn rò rỉ nước bẩn và rác thải vào đất.
✔️ Sử dụng công nghệ sửa chữa không đào (CIPP – Cured-In-Place Pipe) để vá các đoạn cống hư hỏng, giảm nguy cơ ô nhiễm nguồn nước ngầm.
Phát triển không gian xanh và hồ điều hòa:
✔️ Tăng cường không gian xanh (công viên, rãnh cỏ) và xây dựng hồ điều hòa để thấm nước tự nhiên, giảm áp lực lên cống và hạn chế rác thải trôi ra nguồn nước.
✔️ Hồ điều hòa có thể được thiết kế để lắng lọc rác và cặn bẩn trước khi nước chảy ra sông, hồ, giảm nguy cơ ô nhiễm.
Ứng dụng công nghệ quản lý và giám sát:
✔️ Lắp cảm biến đo mực nước và chất lượng nước trong cống, kết nối với hệ thống giám sát từ xa để phát hiện sớm các điểm tắc nghẽn hoặc ô nhiễm, từ đó xử lý kịp thời.
✔️ Sử dụng chế phẩm vi sinh (như EM, EcoClean) để phân hủy chất hữu cơ trong cống, giảm ô nhiễm trước khi nước thải chảy ra nguồn nước.
Tình trạng ô nhiễm nguồn nước do rác thải cống thoát nước chưa qua xử lý không chỉ là vấn đề của riêng ai, mà đó mối lo chung của cả xã hội. Để có giải quyết triệt để thực trạng này tốt hơn, cần phải có sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan chức năng và ý thức tự giác của mỗi người dân ở trong việc bảo vệ môi trường. Xây dựng một hệ thống xử lý nước thải hiện đại, tăng cường kiểm tra, xử phạt vi phạm và đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng chính là những giải pháp thiết thực nhất.
