Mỗi khi những cơn mưa lớn đổ xuống, hình ảnh quen thuộc tại nhiều đô thị Việt Nam là những con đường ngập nước, giao thông tê liệt, và người dân khốn khổ di chuyển trong biển nước. Dù đã có hệ thống cống thoát nước được xây dựng, tình trạng này vẫn tái diễn với tần suất ngày càng dày đặc. Điều gì đang khiến hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải khi mưa lớn? Hãy cùng tìm hiểu ngay.
Hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải khi mưa lớn
Hệ thống cống thoát nước tại các khu vực đô thị và nông thôn thường xuyên gặp tình trạng quá tải khi mưa lớn, dẫn đến ngập lụt, tắc nghẽn và nhiều vấn đề khác. Hiện tượng này không chỉ gây gián đoạn sinh hoạt mà còn ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe cộng đồng. Dưới đây là những lý do chính giải thích tại sao hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải khi mưa lớn:
Lượng nước mưa vượt quá khả năng của hệ thống
✔️ Thiết kế cống không đủ tải: Nhiều hệ thống cống, đặc biệt ở các khu vực đô thị cũ (như Hà Nội, TP.HCM), được thiết kế từ hàng chục năm trước với đường kính nhỏ, không đáp ứng được lượng nước mưa lớn hiện nay. Ví dụ, cống thường được thiết kế để xử lý lượng mưa trung bình 50-70 mm/giờ, nhưng mưa lớn hiện nay có thể lên đến 100-150 mm/giờ.
✔️ Biến đổi khí hậu gia tăng mưa lớn: Biến đổi khí hậu khiến các trận mưa lớn xảy ra thường xuyên và bất thường hơn, vượt xa dự đoán khi thiết kế hệ thống cống. Điều này làm hệ thống không thể xử lý kịp lượng nước tăng đột biến.
Tắc nghẽn vì bùn đất và rác thải tích tụ
✔️ Rác thải sinh hoạt và tự nhiên: Rác thải (túi nilon, chai nhựa, lá cây) và bùn đất tích tụ trong cống thoát nước do ý thức cộng đồng kém hoặc thiếu bảo trì định kỳ, làm thu hẹp đường kính cống và cản trở dòng chảy. Khi mưa lớn, nước không thoát kịp, gây quá tải.
✔️ Dầu mỡ và chất hữu cơ: Dầu mỡ từ nước thải sinh hoạt đóng kết trong cống, kết hợp với rác thải hữu cơ (thức ăn thừa, rau củ), tạo thành các khối rắn, làm giảm khả năng thoát nước của hệ thống.
✔️ Thiếu bảo trì trước mùa mưa: Nếu không nạo vét cống trước mùa mưa, rác thải và bùn đất tích tụ từ trước sẽ khiến hệ thống dễ bị tắc nghẽn khi lượng nước tăng đột biến.
Hệ thống cống không được thiết kế hợp lý
✔️ Hệ thống cống kết hợp quá tải: Ở nhiều khu vực, cống thoát nước được thiết kế để thu gom cả nước mưa và nước thải sinh hoạt (hệ thống kết hợp). Khi mưa lớn, lượng nước mưa tăng đột biến làm hệ thống quá tải, gây tràn nước thải chưa xử lý ra môi trường.
✔️ Độ dốc không đủ: Cống không có độ dốc hợp lý (thường cần 1-2%) khiến nước chảy chậm, dễ bị ứ đọng, đặc biệt khi lượng nước tăng cao trong mưa lớn, dẫn đến quá tải hệ thống.
✔️ Thiếu bể chứa tạm thời: Hệ thống cống thiếu bể chứa tạm thời hoặc hồ điều hòa để lưu trữ nước mưa, khiến toàn bộ lượng nước đổ dồn vào cống, vượt quá khả năng xử lý.
Xem thêm: Cống thoát nước xuống cấp nguy hiểm ra sao?
Vì sao mà hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải khi mưa lớn
Ảnh hưởng của đô thị hóa
✔️ Gia tăng diện tích bề mặt không thấm nước: Đô thị hóa nhanh khiến diện tích bề mặt không thấm nước (đường bê tông, nhà cao tầng, vỉa hè) tăng lên, làm giảm khả năng thấm nước tự nhiên của đất. Nước mưa chảy trực tiếp vào cống với tốc độ nhanh và lưu lượng lớn, gây quá tải hệ thống cống thoát nước.
✔️ Dân số tăng làm tăng nước thải sinh hoạt: Dân số đô thị tăng nhanh làm tăng lượng nước thải sinh hoạt chảy vào cống. Khi kết hợp với nước mưa trong mùa mưa, hệ thống không thể xử lý kịp, dẫn đến quá tải.
✔️ Hệ thống cống không được nâng cấp: Ở nhiều khu vực đô thị, hệ thống cống không được nâng cấp kịp thời để đáp ứng nhu cầu thoát nước ngày càng tăng, khiến tình trạng quá tải trở nên phổ biến.
Tác động từ triều cường
✔️ Nước biển dâng và triều cường: Ở các khu vực ven biển (như TP.HCM, Cần Thơ), triều cường hoặc nước biển dâng cao trong mùa mưa làm nước tràn ngược vào cống, gây ứ đọng và quá tải hệ thống.
✔️ Thiếu van ngăn triều: Nhiều hệ thống cống không được lắp van ngăn triều, khiến nước biển hoặc nước sông dâng cao tràn vào cống, làm giảm khả năng thoát nước mưa, dẫn đến quá tải.
Hệ thống cống xuống cấp
✔️ Cống cũ kỹ, hư hỏng: Hệ thống cống lâu năm, đặc biệt ở các khu vực đô thị cũ, thường bị nứt vỡ, sạt lở, hoặc bị rễ cây xâm nhập, làm giảm khả năng thoát nước. Khi mưa lớn, cống không thể xử lý lượng nước tăng cao, dẫn đến quá tải.
✔️ Sụp lún và lệch tâm cống: Cống xuống cấp có thể bị sụp lún hoặc lệch tâm, làm thay đổi độ dốc và cản trở dòng chảy, gây ứ đọng nước cống thoát nước và quá tải hệ thống.
Quản lý không hiệu quả
✔️ Thiếu hồ điều hòa và không gian xanh: Nhiều khu vực đô thị thiếu hồ điều hòa hoặc không gian xanh (công viên, rãnh cỏ) để lưu trữ và thấm nước tự nhiên, khiến toàn bộ lượng nước mưa đổ dồn vào cống, gây quá tải.
✔️ Quản lý không hiệu quả: Chính quyền địa phương hoặc ban quản lý đô thị không có kế hoạch bảo trì, nâng cấp hoặc ứng phó kịp thời với mưa lớn, làm tăng nguy cơ quá tải hệ thống cống.
✔️ Thiếu công nghệ giám sát: Thiếu hệ thống giám sát từ xa (cảm biến mực nước, lưu lượng) khiến việc phát hiện và xử lý quá tải không kịp thời, làm tình trạng ngập lụt trở nên nghiêm trọng hơn.
Hệ thống cống thoát nước thường sẽ liên tục bị quá tải khi có mưa lớn
Khi hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải trong những trận mưa lớn, hậu quả không chỉ dừng lại ở chuyện "ướt đường, tắc xe" mà còn kéo theo hàng loạt vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến đời sống, kinh tế và môi trường. Dưới đây là một số hậu quả điển hình:
✔️ Ngập úng diện rộng: Khi cống thoát nước quá tải, nước mưa không kịp rút gây ngập cục bộ nhiều tuyến đường, khu dân cư và thậm chí là cả các khu công nghiệp. Tình trạng này gây cản trở giao thông, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày và hoạt động sản xuất – kinh doanh.
✔️ Hư hại cơ sở hạ tầng: Nước ngập lâu ngày có thể làm hư hại mặt đường, công trình xây dựng, gây lún sụt nền móng và rút ngắn tuổi thọ của các công trình hạ tầng đô thị.
✔️ Gây ô nhiễm môi trường: Nước mưa cuốn theo rác thải, dầu nhớt, phân bón, hóa chất… từ đường phố vào hệ thống cống rãnh rồi tràn ra các kênh rạch, ao hồ, gây ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng. Ngoài ra, tình trạng nước thải sinh hoạt không được xử lý kịp thời cũng khiến mùi hôi thối bốc lên, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
✔️ Gia tăng nguy cơ dịch bệnh: Ngập nước kéo dài là điều kiện lý tưởng để các mầm bệnh như sốt xuất huyết, tiêu chảy, đau mắt đỏ… bùng phát. Môi trường ẩm thấp, ô nhiễm là nơi trú ngụ của muỗi, vi khuẩn và các loại vi sinh vật gây bệnh.
✔️ Thiệt hại kinh tế: Các hoạt động kinh doanh bị gián đoạn, hàng hóa bị hư hỏng, chi phí sửa chữa, cải tạo hạ tầng tăng cao… là những hậu quả trực tiếp về mặt kinh tế mà ngập úng gây ra.
✔️ Ảnh hưởng tâm lý và chất lượng sống: Việc thường xuyên phải sống trong cảnh ngập nước, tắc đường, ô nhiễm không khí và nguy cơ mất an toàn khiến người dân cảm thấy mệt mỏi, lo lắng và bất an, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tinh thần và chất lượng sống.
Xem thêm: Vì sao hố ga sạch là bí quyết phòng chống ô nhiễm môi trường đô thị
Những hậu quả mà hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải đem đến
Dưới đây là một số cách hạn chế tình trạng hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải khi mưa lớn, kết hợp giữa giải pháp kỹ thuật, quy hoạch và thay đổi hành vi cộng đồng:
Nâng cấp và mở rộng hệ thống thoát nước
✔️ Thay thế các tuyến cống cũ, xuống cấp bằng hệ thống mới có kích thước lớn hơn, phù hợp với lưu lượng nước hiện tại.
✔️ Mở rộng mạng lưới thoát nước đến các khu vực chưa có hoặc đang phát triển đô thị mới.
✔️ Ứng dụng công nghệ hiện đại để giám sát dòng chảy và tình trạng tắc nghẽn hệ thống cống.
Tăng diện tích thấm nước tự nhiên
✔️ Giữ lại hoặc phát triển thêm các mảng xanh, hồ điều hòa, công viên sinh thái, giúp thấm nước tự nhiên và giảm áp lực cho cống.
✔️ Khuyến khích sử dụng vật liệu thấm nước (gạch block, bê tông thoát nước…) cho vỉa hè, sân vườn.
Quy hoạch đô thị thông minh, bền vững
✔️ Tích hợp hệ thống thoát nước mưa riêng biệt với hệ thống thoát nước thải.
✔️ Tính toán khả năng thoát nước ngay từ giai đoạn thiết kế các khu dân cư, khu công nghiệp.
✔️ Hạn chế bê tông hóa ồ ạt, đặc biệt ở vùng trũng thấp.
Tăng cường nạo vét, bảo trì cống rãnh định kỳ
✔️ Nạo vét bùn đất, rác thải thường xuyên để tránh tắc nghẽn dòng chảy.
✔️ Kiểm tra và bảo trì các nắp cống, van ngăn triều, các trạm bơm chống ngập.
Nâng cao ý thức cộng đồng
✔️ Không xả rác xuống cống, mương, kênh rạch – một trong những nguyên nhân chính gây nghẹt cống.
✔️ Tổ chức tuyên truyền trong khu dân cư, trường học, doanh nghiệp về tác hại của việc xả rác bừa bãi và vai trò của từng cá nhân trong việc giảm ngập đô thị.
Ứng dụng công nghệ và dữ liệu khí tượng
✔️ Cập nhật thường xuyên dự báo mưa lớn và triều cường để chủ động vận hành hệ thống thoát nước.
✔️ Áp dụng các phần mềm mô phỏng ngập lụt, từ đó lập kế hoạch ứng phó và cải tạo hiệu quả hơn.
Tình trạng hệ thống cống thoát nước liên tục quá tải khi mưa lớn không còn là hiện tượng bất ngờ, mà đã trở thành một vấn đề vô cùng nhức nhối của nhiều đô thị. Nguyên nhân không chỉ nằm ở hạ tầng kỹ thuật đã lỗi thời hay quy hoạch thiếu đồng bộ, mà còn bắt nguồn từ thói quen sinh hoạt thiếu ý thức của con người và tác động ngày càng rõ rệt của biến đổi khí hậu. Để giải quyết triệt để, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, các cơ quan chuyên môn và toàn thể cộng đồng trong việc cải tạo hạ tầng, điều chỉnh quy hoạch và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường.
